Siyasetin göz önünde olan aktörleri ve sembolleri birer sonuçtur. Siyasal analiz, bu sonuçları doğuran sebepleri bulup çıkarmakla görevlidir. Böylece hem olan biteni anlamamızı mümkün kılan sebep sonuç ilişkilerini kurmak hem de önümüzü görmek mümkün hale gelir.
Sebepler ise iki türlüdür. Biri toplumun ve tarihin yapısından, derinlerden gelen değişimden kaynaklanan ve bireysel iradeleri fersah fersah aşan dip dalgalardır. Siyasetin dışında, toplumun ekonomi ile iç içe yeni bir kalıba dökülmesi ile siyaset bu değişime ayak uydurmak için kendi içinde alt-üst oluşlar yaşar. Oradan yükselen değişim talepleri bastırılabilir, geciktirilebilir ancak asla ortadan kalmaz. Siyaset kurumu eninde sonunda aynı potanın içine girer ve uyum sağlar. Aksi taktirde çığırından çıkan şiddet dalgalarına ülke teslim olur.
İkinci tür sebepler arızîdir. Kişilere ve tesadüflere bağlıdır. Bir demagog çıkar, kitleleri peşine takar, tehlikeli işlere kalkar, bıçak sırtında bir savaş kaybedilir. Yapısal değişime rağmen bambaşka bir sonuç ortaya çıkar. Napolyon Waterloo’da yenilmeseydi, Avrupa tarihinin bugüne bambaşka sınırlarla gelecek olması gibi.
28 Şubat Darbesi, geleneksel asker-sivil bürokratik elitlerin, sermaye yapısında ve servetin yeni dağılımında görünen sosyo-ekonomik değişime direnerek iktidar tekelini sürdürme hamlesiydi. Değişimi sürükleyen güç Anadolu sermayesiydi. 2002’de AK Parti bu gücü iktidara taşıdı. Toplumun en dibinden en yukarıya uzanan kanalları açarak kendisini de kalıcı hale getirdi. Servet el değiştirdi, muhafazakarlıkla özdeşleşen bir sermaye kesimi devletin egemenlik yetkilerini sınırsız bir şekilde kullanmaya girişti. Zaman içinde bu sermaye kesimi devlet gücüyle oluşan ranta odaklanarak, finans-kapital ile işbirliği içinde muhafazakâr sermaye içinde de ayrıcalıklı-asalak hakim sınıf konumuna geçti. Bugün devlet rantı, yani bu asalak sınıfın iktidar araçları tükendi; muhafazakâr sermayenin, ranttan-müteahhitlik sektöründen pay alamayan sektörleri de iktidarın değişimi talebiyle muhalefete destek veriyor. Büyük sermaye zaten öteden beri iktidarı dengeleyen ve frenleyen bir güç olarak terazinin karşı kefesine ağırlığını koymaya devam ediyor.
Gezi olayları, yükselen ve yukarılara tırmanmak için kavşaklarda yığılan yeni aktörlerin gövde gösterisiydi. Gözünüzün önünde, haber ve iletişim kaynağı olarak sosyal medyayı kullanan, çağrı merkezlerinde görev yapan, pazarlama elemanı olarak hareket halinde bulunan, finans sektöründe sıkıntıdan patlayan, aldıkları eğitim ve edindikleri kültür ile yaşam standartları arasında derin uçurumlar bulunan yeni nesli gözünüzde canlandırın. Muhafazakârlık geleneğe, hiyerarşik ilişkiye, tecrübe edilerek işe yarar olduğu kanıtlanmış değerlere bağlılıkla değişime direnmenin adıdır. Artık direnmek sadece piramidin tepesinde tuzu kuru olanlara çıkar sağlayabiliyor.
Değişimi sürükleyen ve giderek sayıca da hakim konuma gelen yeni sınıflara Batı’da “prekarya” deniyor. Herhangi meslekî bir formasyondan ziyade, performansa dayalı iş alanlarında çalışanlara bu isim veriliyor. Geçmişin katı mavi veya beyaz yakalı ayırımına göre çok daha temsil edici ve fonksiyonel durumu yansıtıyor. Türkiye’de iktidar değişiminin sürükleyici gücünü analiz ederken bu sınıfı merkeze almak gerekiyor.
Seçimleri, siyasî partilerin ve aktörlerin bütün numaralarını sergiledikleri, sınırlarını zorladıkları bir performans gösterisi olarak görürseniz, 31 Mart seçimleri için karşınıza çıkan resimlerden yola çıkarak sebeplere ulaşabilirsiniz. Muhalefetin sırtlanıp taşımaya gayret ettiği ve iktidardan ödünç aldığı muhafazakâr simgelerin hiçbir anlamı ve karşılığı yok. Muhalefetin başarısını yükselen yeni toplumsal aktörlerin gücü belirleyecek. Muhafazakârlığı temsil eden partilerin çokluğu, bilhassa Yeniden Refah Partisi’nin oy grafiğindeki yükseliş eğilimi, dar bir ekonomik çıkar grubuna yaslanan rantiye muhafazakârlığının alanının daralmasına işaret ediyor.
Yapısal değişim iktidar denklemini zorluyor. Öne çıkan aktörler ise bu durumu temsil etmeye gayret ediyor.